Đảng Sâm: Đặc điểm nhận dạng và công dụng của thảo dược

Cây Đảng sâm (Đẳng sâm) – Một loài thảo dược quý được sử dụng trong Y học cổ truyền từ hàng nghìn năm nay. Được coi là “nhân sâm của người nghèo” bởi công dụng tương tự nhưng giá thành rẻ hơn nhiều so với nhân sâm thật. Thảo dược này đã được chứng minh có nhiều lợi ích trong việc bồi bổ cơ thể, tăng cường sức khỏe và điều trị một số bệnh lý.

Tổng quan cây đảng sâm

Giới thiệu khái quát

• Tên tiếng Việt: Đảng sâm 
• Tên gọi khác: Đẳng sâm, ngân đằng, đùi gà, mằn rày cáy,…
• Tên khoa học: Codonopsis sp
• Họ: Hoa chuông (Campanulaceae).
• Tính bình, vị ngọt, quy kinh Tỳ, Phế.

Đặc điểm nhận dạng

• Thân cỏ, dây leo, sống lâu năm. Chiều cao từ 40 – 100 cm. 
• Thân cây mềm mại, mảnh mai và có lông. Thân mọc bò hoặc leo.
• Lá mọc đối, hình tim hoặc hình trứng. Mép lá có răng cưa nhỏ và cuống lá dài. 
• Hoa đảng sâm có màu vàng ngà, họng có vân tím. Thường mọc đơn lẻ ở kẽ lá. Hoa có hình chuông, với 5 cánh hoa xòe rộng. Cây thường ra hoa vào khoảng tháng 6 đến tháng 8. Quả từ tháng 9 đến tháng 10 hàng năm.
• Rễ có hình dạng tương tự như nhân sâm nhưng nhỏ và mảnh hơn. Rễ thường có màu vàng nhạt, vị ngọt và thơm. 

Phân bố

Cây thuốc được trồng nhiều ở các nước Trung Quốc và Hàn Quốc. Tại Việt Nam, Đảng sâm thường mọc hoang ở các vùng núi cao, đặc biệt là ở các tỉnh miền Bắc Việt Nam như: Lào Cai, Hà Giang, Sơn La, Cao Bằng,… Được trồng ở một số vùng núi có điều kiện thổ nhưỡng phù hợp khu vực Tây Nguyên như: Gia Lai, Kon Tum,.. 

Cây phát triển tốt ở những nơi có khí hậu mát mẻ, độ ẩm cao và đất giàu dinh dưỡng. Đặc biệt, cây ưa thích đất pha cát, thoát nước tốt. Việc trồng cây dược liệu này không quá khó nhưng đòi hỏi sự kiên nhẫn và chăm sóc cẩn thận để đảm bảo chất lượng dược liệu. 

Bộ phận sử dụng của đảng sâm

Bộ phận được sử dụng để làm thuốc là rễ cây. Rễ cây đảng sâm chứa nhiều dưỡng chất, được dùng để chế biến thành các dạng thuốc như: bột, nước ngâm, cao hoặc dạng khô để sắc uống.  

Thu hái, chế biến đảng sâm

Được thu hái vào mùa thu, khi rễ cây đạt độ trưởng thành cao nhất, giàu dưỡng chất nhất. Sau khi thu hoạch, rễ cây được làm sạch và phơi khô hoặc sấy khô ở nhiệt độ thấp để giữ nguyên dưỡng chất.

Thành phần hoá học

Đảng sâm chứa nhiều hợp chất có giá trị dược liệu cao. Một số thành phần hóa học chính bao gồm: Polysaccharides, Saponins, Alkaloids, Sterols,… Cùng các acid hữu cơ, tinh dầu và nhiều hợp chất khác.

Công dụng của cây đảng sâm

Đẳng sâm mang đến nhiều công dụng cho sức khoẻ, vậy nên thảo dược này rất được ưa chuộng trong y học cổ truyền và y học hiện đại.

Theo y học cổ truyền

Dược liệu có tính mát, vị ngọt, ăn vào bổ phế và tỳ. Được dùng làm thuốc bổ chữa các bệnh: phân sống lỏng hoặc nát, ăn không tiêu, hay mệt mỏi, thở ngắn, tiếng nói nhỏ, phế hư sinh ho,…

Vị thuốc đảng sâm còn được dùng thay nhân sâm trong các bài thuốc bổ. Kết hợp với một số thảo dược khác để trị các bệnh đường tiêu hoá, suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ,… 

Dùng 9 – 30g/ngày, dạng thuốc sắc, thuốc hoàn hoặc bột.

Theo y học hiện đại

Trong y học hiện đại, đảng sâm có nhiều công dụng trong chữa trị và phòng tránh nhiều bệnh lý. Cụ thể:

Bồi bổ cơ thể

Trong dược liệu có chứa hàm lượng vitamin, khoáng chất,.. giúp cơ thể lấy lại năng lượng, tăng cường sức khỏe tổng thể. Đặc biệt là đối với người già, người bệnh lâu ngày hoặc người mới hồi phục sau bệnh nặng.

Tăng cường hệ miễn dịch

Những người có sức đề kháng kém, dễ bị vi khuẩn tấn công gây ra các bệnh như: cảm cúm, ho,… Tác dụng của dược liệu đảng sâm giúp gia tăng số lượng bạch cầu và kháng thể. Kích thích cơ thể sản xuất nhiều interferon giúp chống lại vi sinh vật, virus và các yếu tố gây bệnh cho cơ thể. 

Cải thiện tiêu hóa

Trong dược liệu chứa nhiều hoạt chất như: insulin, glucose, alkaloid, saponin,… cùng các acid hữu cơ khác. Mang lại nhiều lợi ích cho đường tiêu hóa như: tăng cường chức năng tiêu hóa, hỗ trợ điều trị đầy hơi, khó tiêu.

Những thành phần có trong đảng sâm giúp bảo vệ niêm mạc dạ dày, ngăn ngừa viêm loét dạ dàng, tá tràng. Đồng thời ngăn ngừa chứng bệnh tiêu chảy, nôn mửa.

Bổ phế

Được sử dụng trong các bài thuốc điều trị ho, viêm phế quản, hen suyễn và các bệnh về hô hấp. Giúp giảm ho, khó thở, long đờm,… do ức chế bài tiết các chất nội sinh gây co thắt phế quản.

Hỗ trợ điều trị thiếu máu

Dược liệu có tác dụng kích thích sản sinh hồng cầu, cải thiện tình trạng thiếu máu, suy nhược cơ thể.

Giảm căng thẳng, stress

Sử dụng đảng sâm có thể giúp giảm căng thẳng, mệt mỏi, cải thiện giấc ngủ và tình trạng tinh thần. 

Hỗ trợ điều trị các bệnh tim mạch, huyết áp

Với những người mắc bệnh tim mạch, dược liệu có tác dụng: ngăn ngừa nguy cơ đột quỵ, hạ huyết áp trong thời gian ngắn, nhồi máu cơ tim, điều hoà nhịp tim. Nâng cao đường huyết, giảm nguy cơ choáng, ngất do suy nhược cơ thể.

Một số bài thuốc từ dược liệu

Dược liệu có cách dùng đa dạng, có thể phối hợp với nhiều thảo dược khác để điều trị nhiều chứng bệnh khác nhau. Tham khảo ý kiến của các chuyên gia, thầy thuốc đông y trước khi sử dụng. Một số bài thuốc sử dụng đảng sâm bạn có thể tham khảo:

Bài thuốc bổ khí

• Nguyên liệu: Đảng sâm 12g, hoàng kỳ 12g, bạch truật 10g, cam thảo 6g. 
• Cách làm: Sắc uống 1 lần/ngày, dùng trong trường hợp suy nhược cơ thể, mệt mỏi, thiếu sức đề kháng.

Bài thuốc chữa tiêu chảy

• Nguyên liệu: đẳng sâm 10g, bạch truật 8g, phục linh 8g, sài hồ 6g. 
• Cách làm: Sắc uống 2 lần/ngày, trong trường hợp tiêu chảy do khí hư.

Bài thuốc hỗ trợ điều trị thiếu máu

• Nguyên liệu: Đảng sâm 12g, đương quy 10g, bạch thược 8g, xuyên khung 6g. 
• Cách làm: Sắc uống hàng ngày giúp cải thiện tình trạng thiếu máu.

Bài thuốc cho người gầy suy kiệt, ho

• Nguyên liệu: đẳng sâm 16g, Hoài sơn 12g, Ý dĩ nhân 6g, Cam thảo 2g, Khoản đông hoa 6g, Xa tiền tử 6g. 
• Cách làm: Sắc, chia làm 3 lần uống.

Bài thuốc cho người bị đường ruột và hệ tiêu hoá

• Nguyên liệu: 30g đẳng sâm, 30g thăng ma, 30g bạch truật, 30g sài hồ, 30 g trần bì, 30g cam thảo, 100g hoàng kỳ, 12g đại táo, 12g gừng tươi, 2g đương quy. 
• Cách làm: Sắc lấy nước uống. Hoặc có thể tán nhỏ các dược liệu thành bột và hoà với nước ấm uống. Nên sử dụng 18g/ngày và chia làm hai lần sử dụng trước bữa ăn khoảng 2 giờ.

Bài thuốc đảng sâm cho người già suy yếu lâu ngày

• Nguyên liệu: Đảng sâm 40g, Ngưu tất 12g, Mạch môn 12g, Long nhãn 12g, Đương quy 12g. 
• Cách làm: Sắc uống 1 thang/ngày. Nếu bệnh nguy cấp có thể cho thêm 4 – 8g Nhân sâm. 

Những lưu ý khi sử dụng

Mặc dù đảng sâm là một loại dược liệu lành tính, nhưng khi sử dụng bạn vẫn cần phải chú ý:

• Tham khảo ý kiến của các chuyên gia y học cổ truyền trước khi sử dụng.
• Không dùng cho phụ nữ có thai và đang cho con bú.
• Không dùng cho trẻ nhỏ dưới 1 tuổi nếu không có sự chỉ định của bác sĩ.
• Dùng với liều lượng hợp lý, không dùng liều cao trong thời gian dài. 
• Không dùng cho người bị mắc bệnh rối loạn đông máu.

Cây đảng sâm là một loại dược liệu quý giá với nhiều tác dụng chữa bệnh và bồi bổ sức khỏe. Tuy nhiên, để tận dụng được tối đa lợi ích của loại thảo dược này, người dùng cần hiểu rõ cách sử dụng cũng như lưu ý những điều cần tránh để đảm bảo an toàn.